Page 73 - วิศวกรรมสาร ปีที่ 74 ฉบับที่ 4 ตุลาคม - ธันวาคม 2564
P. 73
บทเรียนการบริหารจัดการน�้าของเมืองหลักบนลุ่มแม่น�้าเจ้าพระยาในประวัติศาสตร์ไทย
บริบทที่ 1: สุโขทัย - อาณาจักร
สุโขทัยถูกสถาปนาขึ้นในช่วงเดียวกับการ
ถดถอยของอาณาจักรขอม โดยขุนผาเมือง
และขุนบางกลางท่าว สองผู้น�าที่ร่วมมือกัน
ขับไล่พวกขอมออกจากดินแดนสุโขทัยใน
ปลายพุทธศตวรรษที่18 ขณะที่ยังคงรักษา
ภูมิปัญญาการตั้งถิ่นฐานของเมืองไว้ ถ้ามอง
จากมุมสูง (Top view) จะสังเกตเห็นว่า
เมืองสุโขทัยตั้งอยู่ห่างจากที่ราบลุ่มแม่น�้ายม
ค่อนไปทางเนินเขา อันเป็นที่ตั้งของท�านบ
กั้นน�้า และสรีดภงส์ซึ่งถูกใช้ส�าหรับล�าเลียงน�้า
ลงมาหล่อเลี้ยงคูเมืองทั้งสามที่ล้อมรอบ
เมืองสุโขทัย และระบบชลประทานส�าหรับ
เกษตรกรรมของเมืองทั้งหมด ซากที่ยังคง
เหลือของระบบชลประทานดังกล่าวเป็น
หลักฐานสะท้อนถึงเทคนิคในการจัดการน�้า
อย่างมีระบบ และมีประสิทธิภาพที่รับต่อ
มาจากขอม และปรับใช้ในพื้นที่หลังจาก
เมืองสุโขทัยถูกสร้างขึ้น เหตุผลในการเลือก
ที่จะตั้งเมืองสุโขทัยห่างไกลจากที่ราบลุ่ม
แม่น�้ายม นอกจากจะใช้ที่ราบลุ่มแม่น�้ายม
เป็นพื้นที่เกษตรกรรมเพื่อเลี้ยงชาวเมือง
สุโขทัยแล้ว ประการส�าคัญคือหลีกเลี่ยง
น�้าท่วมหลากที่เกิดประจ�าทุกปี ดังนั้นการ
ที่อ�าเภอเมืองสุโขทัยในปัจจุบันย้ายมา
ตั้งอยู่ริมแม่น�้ายมบริเวณโค้งคดเคี้ยวของ
ล�าน�้า [*2] จึงถูกน�้าท่วมในฤดูน�้าหลาก
ตลอด 20 ปีที่ผ่านมา ข้อมูลดังกล่าวปรากฏชัด
ในการศึกษาข้อมูลดาวเทียม UNOSAT
และ COSMO Skymed-4 บนระบบภูมิ
สารสนเทศ [*3] แสดงพื้นที่ภาคเหนือตอนล่าง
ที่น�้าท่วมหลากริมฝั่งแม่น�้าในปี พ.ศ. 2564
รวมถึงอ่างเก็บน�้ารูปหัวใจด้านทิศตะวันออก
เฉียงเหนือของอ�าเภอเมืองสุโขทัยปัจจุบัน
(รูปที่ 5) ย่อมเป็นที่ทราบกันดีว่าโดยธรรมชาติ
ล�าน�้าคือเส้นทางการไหลที่รวบรวมน�้า
ในพื้นที่รับน�้านั้น (watershed area) [*2]
จากต้นน�้าลงสู่ปลายน�้า
รูปที่ 5 การศึกษาข้อมูลระบบภูมิสารสนเทศบนข้อมูลดาวเทียม COSMO-SkyMed-4 และ UNOSAT แสดงพื้นที่น�้าท่วมหลากริมฝั่งแม่น�้ายม
จังหวัดสุโขทัย และริมฝั่งแม่น�้าน่านตอนใต้ จังหวัดพิจิตร และจังหวัดนครสวรรค์ (28 กันยายน และ 6 ตุลาคม พ.ศ. 2564)
73
วิศวกรรมสาร ปีที่ 74 ฉบับที่ 4 ตุลาคม-ธันวาคม 2564
