Page 77 - วิศวกรรมสาร ปีที่ 74 ฉบับที่ 4 ตุลาคม - ธันวาคม 2564
P. 77
บทเรียนการบริหารจัดการน�้าของเมืองหลักบนลุ่มแม่น�้าเจ้าพระยาในประวัติศาสตร์ไทย
ยุทธศาสตร์แล้วที่ตั้งเมืองอยุธยาที่ล้อมรอบ
ด้วยน�้านี้ได้กลายเป็นป้อมปราการที่มั่นคง
ป้องกันตนเองจากการรุกรานของข้าศึกศัตรู
โดยการใช้ระบบคูคลองในเมือง และฤดูน�้าหลาก
เป็นกลยุทธ์ทางสงครามที่ท้าทายและสามารถ
ป้องกันอยุธยาได้ต่อเนื่องมามากกว่าศตวรรษ
ที่เรียกว่า “กลยุทธ์น�้าหลาก” (flooding tactic)
เรื่องดังกล่าวอ้างอิงจากการบันทึกในพงศาวดารว่า
ในฤดูน�้าหลาก พื้นที่ลุ่มล้อมรอบด้วยน�้าสุดลูกหูลูกตา
ทัพพม่าที่ล้อมรอบอยู่นอกเมืองไม่สามารถทน
อยู่ในน�้าได้นานต้องยกทัพกลับไปหลายครั้ง
ทราบไหมว่าระดับน�้าสูงสุดในช่วงน�้าหลากในพื้นที่
อยุธยาในอดีตสูงแค่ไหน? จากภาพถ่ายเก่า
จะเห็นต้นข้าวสายพันธุ์อยุธยามีความสูงไม่ต�่า
กว่า 3-4 เมตร ในช่วงฤดูน�้าหลาก (รูปที่ 10) อันเป็น
หลักฐานเชิงประจักษ์ของ “กลยุทธ์น�้าหลาก” รูปที่ 10 ภาพถ่ายต้นข้าวพื้นเมืองในอยุธยาช่วง
ฤดูน�้าหลาก (กิตติ โลห์เพชรรัตน์ 2011)
บทเรียนจากกรณีเมืองอยุธยานี้
คือวิถีชีวิตที่ไม่ต่อต้านนำ้า หรือวิถีตามนำ้า
ในส�านวนไทยโบราณ กล่าวคือหลังจากอยุธยากลายเป็นเมืองท่าค้าขายระหว่างนครรัฐบนบก
และนครรัฐข้ามทะเลมาระยะหนึ่ง ด้วยการขุดคลองลัดลดระยะทางการไหล ระบายน�้าลงสู่ปลายน�้า
ของแม่น�้าลพบุรีสายเก่า และควบคุมระดับน�้าในช่วงฤดูน�้าหลากไม่ให้ล้นตลิ่งเข้าท่วมเมืองอย่างได้ผล
ท�าให้เวลาต่อมาจึงมีการขุดคลองเพิ่มขึ้นในบริเวณเกาะเมืองเพื่อใช้เป็นเส้นทางสัญจรทางน�้า
77
วิศวกรรมสาร ปีที่ 74 ฉบับที่ 4 ตุลาคม-ธันวาคม 2564
