Page 74 - วิศวกรรมสาร ปีที่ 74 ฉบับที่ 4 ตุลาคม - ธันวาคม 2564
P. 74
บทเรียนการบริหารจัดการน�้าของเมืองหลักบนลุ่มแม่น�้าเจ้าพระยาในประวัติศาสตร์ไทย
อาจกล่าวได้ว่าการวางแผนตั้งเมืองสุโขทัยโบราณเป็นต้นแบบ เปรียบเทียบลักษณะภูมิประเทศของทั้งสามเมืองบ่งชี้ว่า เมืองสุโขทัย
ของการเลือกสถานที่ตั้งเมืองเชียงใหม่ในเวลาต่อมา จากหลักฐาน ตั้งอยู่ระดับต�่าสุดเมื่อเปรียบเทียบกับอีกสองเมือง (รูปที่ 6) จึงเป็น
บันทึกทางประวัติศาสตร์อ้างอิงถึงอ่างเก็บน�้าและระบบชลประทาน ไปได้ว่าการผันน�้าจากแม่น�้าปิงทางทิศตะวันตกเฉียงใต้ และแม่น�้า
ของเมืองทั้งสอง (สุโขทัยมีอ่างเก็บน�้าบนเนินเขา-สรีดภงส์ ควบคุม ยมทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือ ผ่านท่อและคลองโดยมีบารายยก
น�้าลงมาหล่อเลี้ยงคูเมือง เชียงใหม่มีอ่างเก็บน�้าห้วยแก้ว และอ่าง ระดับน�้าให้สูงขึ้นบริเวณกึ่งทางล�าเลียงเพื่อเพิ่มระดับน�้าและพลังงาน
เก็บน�้าโบราณในบริเวณมหาวิทยาลัยเชียงใหม่น�าน�้ามาหล่อเลี้ยง การไหลด้วย back water curve และ energy grade line ท�าให้
คูเวียงเชียงใหม่ด้านเชิงดอยสุเทพ) นอกจากระบบชลประทานท้องถิ่น น�้าสามารถไหลไปถึงสุโขทัยรวมทั้งระบายน�้าจากเมืองสุโขทัยผ่าน
ของเมืองแล้ว สุโขทัยยังล�าเลียงน�้าจากก�าแพงเพชรในลุ่มน�้าปิง บารายทิศเหนือที่สร้างติดกับวัดพระรายหลวงสู่คลองแม่ร�าพันลง
ทางด้านตะวันตกเฉียงใต้ และศรีสัชนาลัยในลุ่มแม่น�้ายมจากทางทิศ ไปยังแม่น�้ายมบริเวณที่อยู่ต�่าลงไป ซึ่งเทคนิคการจัดการน�้าโดยใช้
ตะวันออกเฉียงเหนือ เข้ามาจ่ายน�้าให้กับคูเมืองผ่านคลองล�าเลียงน�้า พลังงานจากความต่างระดับของน�้าแบบโบราณนี้ เป็นภูมิปัญญา
ด้วยพลังงานจากความต่างระดับ (Energy grade line) ที่ปัจจุบัน ที่ใช้ในอารยธรรมโบราณอื่นๆในโลกเหมือนกัน เช่น ท่อน�้าและบ่อแห่ง
เรียกกันว่าแนวถนนพระร่วงซึ่งแท้จริงแล้วคือคูน�้าชลประทานและ เมืองมาราเกช หรือ “qanat” ของจักรวรรดิอาราบิคแห่งโมรอคโค
อาคารเก็บน�้าโบราณนั่นเอง [*7] จากการวิเคราะห์โดยใช้เทคนิค และ “aqueducts” ของจักรวรรดิโรมันโบราณ โดยแต่ละแห่งก็มีวิธี
ระบบการส�ารวจระยะไกล (remote sensing system technique) การและการก่อสร้างที่มีลักษณะเฉพาะตัวไม่เหมือนกัน [*4]
บทเรียนที่ได้จากการตั้งถิ่นฐานในกรณีนี้
คือ จะเป็นการปลอดภัยกว่าหากสามารถตั้งเมืองเป็นที่มั่นอยู่บนพื้นที่สูง
เพื่อป้องกันน�้าท่วมหลากและมีการจัดระบบระบายน�้าที่ดี
รูปที่ 6 ภูมิประเทศและภาพร่างแสดงที่ตั้งของเมืองมรดกโลกทั้งสาม
74
วิศวกรรมสาร ปีที่ 74 ฉบับที่ 4 ตุลาคม-ธันวาคม 2564
